O‘zbekistonda mehnat muhojirlari va chet elliklar uchun majburiy OIV testi muhokama qilinmoqda — tashabbus bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi.
O‘zbekistonda xorijdan qaytgan fuqarolar va chet elliklar uchun majburiy OIV (inson immunitet tanqisligi virusi) testi joriy etilishi taklif qilinmoqda.
Oliy Majlisdagi “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi fraksiyasida mamlakat fuqarolari, xorijda uch oydan ortiq bo‘lganlar va O‘zbekistonga kelayotgan chet elliklar uchun majburiy OIV testini nazarda tutuvchi qonun loyihasi muhokama qilindi. Yangi tashabbus jamiyatda turlicha qarshilandi — ayrim rasmiylar qo‘llab-quvvatlasa, inson huquqlari faollari va mehnat muhojirlari tanqid bildirmoqda.
Muhojirlar orasida OIV infeksiyasi holatlari ortmoqda
O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligining ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatdagi barcha OIV holatlarining deyarli uchdan biri mehnat muhojirlari hissasiga to‘g‘ri keladi. 2024 yilda 1,7 million fuqaro O‘zbekistonga qaytgan, biroq ularning atigi 434 ming nafari ixtiyoriy test topshirgan. 1,5 ming kishida virus aniqlangan.
Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi rahbari o‘rinbosari Matlab Kuranov 10-iyun kuni ma’lum qilishicha, muhojirlar orasida OIV bilan kasallanish holatlari o‘tgan yilga nisbatan 23,7 foizga oshgan. Shuningdek, infeksiya aniqlangan 903 nafar kishining 262 turmush o‘rtog‘ida ham virus aniqlangan.
Majburiy test kimlarga tegishli bo‘ladi
Qonun loyihasiga ko‘ra, quyidagi toifadagi shaxslar majburiy OIV testidan o‘tishi shart bo‘ladi:
- xorijda 90 kundan ortiq bo‘lgan, 18–60 yoshdagi O‘zbekiston fuqarolari;
- O‘zbekistonda doimiy yashovchi chet elliklar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar;
- O‘zbekistonga mehnat faoliyati uchun kelgan chet elliklar.
O‘zbekiston fuqarolari uchun test davlat budjeti hisobidan o‘tkaziladi. Chet elliklar esa o‘z hisobidan topshiradi. Test narxi: rezidentlar uchun 90 ming so‘m (taxminan 7 dollar), norezidentlar uchun 180 ming so‘m (taxminan 14 dollar).
Respublika OITSga qarshi kurash markazi vakillari, 90 kunlik muddat OIVning inkubatsiya davri bilan bog‘liq ekani, ya’ni infeksiya aynan shu davrda aniqlanishi mumkinligini ta’kidladi.
Jamiyatda munosabat va tanqidlar
Ayrim deputatlar tashabbusga qarshi chiqdi. “Milliy tiklanish” fraksiyasi a’zosi Nodirdek Tilavoldiyev loyiha inson huquqlarini buzishini ta’kidladi.
Uning fikricha, bu tenglik, kamsitmaslik va yashash huquqini buzadi, holbuki O‘zbekiston aksar xalqaro inson huquqlari konvensiyalarini ratifikatsiya qilgan. Unga ko‘ra, bunday qonunlar ularning talablariga zid hisoblanadi.
Bunga javoban migratsiya xizmati vakillari dunyoda, xususan, OIV tarqalishi yuqori bo‘lgan Rossiyada ham shunday amaliyot mavjudligini eslatishdi.
Huquqshunos va migrant.uz portali asoschisi Botirjon Shermuhammad mehnat muhojirlari odatda 9–12 oy davomida xorijda yashashini, bu esa yuqori xavf omili ekanini aytdi. Unga ko‘ra, bu muammoga real baho berish lozim.
Muhojirlarning xavotirlari
Xorijda ishlayotgan ayrim o‘zbekistonliklar, test joriy etilsa, jamiyatda mehnat muhojirlariga nisbatan salbiy stereotiplar kuchayishini aytmoqda. Ularning fikricha, bu ularga nisbatan stigma va noto‘g‘ri tasavvurni kuchaytirishi mumkin.
Janubiy Koreyada ishlayotgan o‘zbekistonlik Erkin “Erkin Yevropa” radiosiga bergan izohida, O‘zbekistonda OIV faqat jinsiy aloqa orqali yuqadi degan noto‘g‘ri fikr keng tarqalganini bildirgan.
Shuningdek, boshqa muhojirlar test natijasi faqat shu ondagi holatni ko‘rsatishini, ammo keyingi xavflardan himoya bermasligini eslatmoqda. Ularning fikricha, asosiy e’tibor aholiga kasallikning yuqish yo‘llari va profilaktika choralari haqida tushuntirish berishga qaratilishi kerak.
Avvalgi urinishlar va hozirgi bosqich
Bunday takliflar ilgari ham muhokama qilingan. 2013 yilda OIV tarqalishiga qarshi qonun qabul qilingan, 2018 yilda esa 90 kundan ortiq xorijda bo‘lganlar uchun testni majburiy qilish taklif etilgan, ammo amalga oshmagan.
Bu safar qonun loyihasi parlamentdagi fraksiyada ma’qullangan, biroq hali Oliy Majlis Qonunchilik palatasining yalpi majlisida ko‘rib chiqilmagan. Muhokama jarayoni davom etmoqda.