Bryusselda O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitim (Enhanced Partnership and Cooperation Agreement, EPCA) imzolash marosimi bo‘lib o‘tdi. Hujjat Yevropa Kengashining Bryusseldagi shtab-kvartirasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, Yevropa Kengashi Prezidenti Antoniu Koshta va Yevropa Komissiyasi Prezidenti Ursula fon der Lyayen ishtirokida imzolandi.
EPCA imzolanishi 2019-yil fevralida boshlangan va 2022-yil iyulida yakunlangan ko‘p yillik muzokaralar natijasi bo‘ldi. Yangi hujjat 1996-yilgi bitimni almashtiradi va ikki tomonlama munosabatlarning huquqiy asosini kengaytiradi. Bitim 9 bo‘lim, 356 modda va 14 ilovadan iborat bo‘lib, savdo va investitsiyalardan tortib fan, ta’lim va iqlim siyosatigacha bo‘lgan sohalarni qamrab oladi.
EPCA nima?
Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitim (EPCA) — bu Yevropa Ittifoqi va alohida davlat o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi kompleks xalqaro hujjatdir. Uning maqsadi — siyosiy muloqot, savdo, investitsiyalar, fan, ekologiya va inson huquqlari sohalarida yagona huquqiy asos yaratishdir.
O‘zbekiston uchun EPCA 1996-yilgi sheriklik bitimini almashtiradi va Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlikning yangi formatlariga yo‘l ochadi, jumladan Global Gateway dasturlari, “yashil” va raqamli tashabbuslar hamda barqaror rivojlanish loyihalarida ishtirok etish imkonini beradi.
Strategik sheriklik va iqtisodiy hamkorlik
Uchrashuv davomida O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi rahbarlari EPCA imzolanishi ikki tomonlama munosabatlarni strategik bosqichga olib chiqishini ta’kidladilar. Tomonlarning fikricha, bitim siyosiy muloqotni mustahkamlash, savdoni rag‘batlantirish, barqaror rivojlanish va mintaqaviy integratsiyani chuqurlashtirish vositasi bo‘ladi.
Alohida e’tibor energetika, transport, yuqori texnologiyalar, muhim minerallar va “yashil” iqtisodiyot sohalariga qaratildi. Bryusselda o‘tkazilgan biznes-forumda 10 milliard yevrodan ortiq yangi loyihalar bo‘yicha bitimlar imzolandi. Yevropa kompaniyalari bilan hamkorlikdagi umumiy loyihalar portfeli 40 milliard yevrodan oshadi.
Tomonlar O‘zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lishi bo‘yicha muzokaralarning yakunlanishini olqishlab, ko‘p tomonlama savdo tizimi doirasida iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirishga tayyorliklarini tasdiqladilar.
Yangi hamkorlik arxitekturasi
Uchrashuv yakunida qabul qilingan Qo‘shma bayonot tomonlarning xalqaro huquq, suverenitet va hududiy yaxlitlik tamoyillariga sodiqligini, BMT Nizomida belgilangan qoidalarga amal qilishini ta’kidlaydi. Rahbarlar o‘zaro hurmat va ko‘p tomonlamalik asosida hamkorlikni rivojlantirish, barqaror rivojlanish va mojarolarning tinch yo‘l bilan hal etilishiga e’tibor qaratish niyatlarini bildirdilar.
EPCA yangi yo‘nalishlarni ochadi — kiberxavfsizlik, terrorizmga qarshi kurash, chegaralarni himoya qilish va gibrid tahdidlarga qarshi choralar. Hujjat Yevropa tashabbusi bo‘lgan Global Gateway doirasida raqamli va transport bog‘liqligi hamda muhim xomashyo va “yashil” texnologiyalar sohalarida hamkorlikni ko‘zda tutadi.
Ekologik va gumanitar kun tartibi
Iqlim va ekologiya masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Yevropa Ittifoqi O‘zbekistonning Global Methane Pledge tashabbusida ishtirok etishini va Orolbo‘yi mintaqasini tiklash bo‘yicha sa’y-harakatlarini olqishladi. Hamkorlik loyihalari suv-energetika sohasida hamkorlikni kuchaytirish va mintaqaning ekologik barqarorligini oshirishga qaratiladi.
Tomonlar inson huquqlari, qonun ustuvorligi va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish sohasida hamkorlikni mustahkamlash niyatlarini bildirdilar. Yevropa Ittifoqi O‘zbekistondagi islohotlarni, jumladan mehnat huquqlarini himoya qilish, ta’limni rivojlantirish va gender tenglikni ta’minlashni qo‘llab-quvvatlashini tasdiqladi. YI–O‘zbekiston fuqarolik jamiyati forumi doirasida yoshlar almashinuvi va madaniy dasturlarni kengaytirish rejalashtirilmoqda.
Mintaqaviy kontekst
Yevropa Ittifoqi rahbarlari Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining maslahat uchrashuvlari formatining ahamiyatini qayd etdilar, bu Yevropa Ittifoqi bilan mintaqaviy aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Qo‘shma bayonotda, shuningdek, 2025-yilda Toshkentda Markaziy Osiyo–Yevropa iqtisodiy forumi hamda Kaspiyorti transport koridori va bog‘liqlik bo‘yicha investitsiya forumi o‘tkazilishi tasdiqlandi. Ushbu tadbirlar mintaqalar o‘rtasidagi infratuzilma integratsiyasi va savdo diversifikatsiyasini rivojlantirishga qaratilgan.
Uzoq muddatli maqsadlar va institutsional mexanizmlar
O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi hamkorlikning institutsional mexanizmlarini mustahkamlash zarurligi borasida kelishib oldilar. Bu bitim qoidalarini amalga oshirish bilan shug‘ullanadigan ishchi guruhlar va quyi qo‘mitalarni tashkil etishni o‘z ichiga oladi. Vizalar tartibini soddalashtirish muhimligi alohida ta’kidlandi, bu tomonlar fikricha, ishbilarmonlik va gumanitar aloqalar rivojiga xizmat qiladi.
Bitim, shuningdek, kelajakda qaytarib yuborish (readmissiya) va viza tartibini yengillashtirish bo‘yicha bitimlarni muhokama qilish imkoniyatini nazarda tutadi — bu ikki tomonning zarur talablarni bajargan taqdirda amalga oshiriladi.
Islohotlar konteksti va xalqaro ahamiyat
EPCA imzolanishi O‘zbekistonda 2017-yildan buyon olib borilayotgan islohotlar kontekstida muhim bosqich sifatida baholanadi. Yevropa Ittifoqi Toshkentning iqtisodiyotni liberallashtirish, qonunchilikni modernizatsiya qilish va boshqaruv shaffofligini oshirishga qaratilgan sa’y-harakatlarini muntazam qo‘llab-quvvatlab kelmoqda.
Yevropa Ittifoqi bilan yangi hamkorlik formati O‘zbekistonning ochiqlik siyosatining bir qismi sifatida ko‘rilmoqda, bu mamlakatni xalqaro iqtisodiy tuzilmalarga integratsiya qilishga qaratilgan. Bryussel mamlakatning Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lishiga siyosiy qo‘llab-quvvatlovini tasdiqladi, bu esa uning global savdo tizimidagi mavqeini mustahkamlashi kutilmoqda.
Bitimning natijalari va ahamiyati
EPCA O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi o‘rtasidagi munosabatlarning yangi bosqichini boshlab beruvchi tarixiy hujjat sifatida baholanadi. Hujjat innovatsiyalar, barqaror o‘sish va mintaqaviy integratsiyani chuqurlashtirishga qaratilgan uzoq muddatli hamkorlik uchun asos yaratadi.
“Biz sheriklikni yanada chuqurlashtirish, innovatsiyalar, barqarorlik, inklyuziv o‘sish va mintaqaviy integratsiyani rivojlantirish orqali EPCA salohiyatini to‘liq ochishga intilamiz. Bu xalqimiz va mintaqalarimiz uchun o‘zaro bog‘langan dunyoda yorqinroq kelajakni ta’minlaydi”, — deyiladi Yevropa Kengashi tomonidan 2025-yil 24-oktabrda e’lon qilingan Qo‘shma bayonotda.