So‘nggi kunlarda O‘zbekistonda ikki mavzu odamlar orasida dolzarb bo‘lib qolmoqda — milliy valyuta so‘mning rekord darajada mustahkamlanishi va Yaqin Sharqda, ayniqsa Eron atrofidagi vaziyatning keskinlashuvi.
Dollar kursi 12 559 so‘mgacha tushib, 2024 yil iyulidan beri eng past darajani ko‘rsatdi. Bu fonda aholi va biznes so‘mning barqarorligi va Eron rejimining o‘zgarishi ehtimoli O‘zbekiston iqtisodiyoti hamda valyuta kursiga qanday ta’sir qilishi mumkinligi bilan qiziqmoqda.
📈 Nega so‘m mustahkamlanmoqda?
2025 yil boshidan beri so‘m dollarga nisbatan qariyb 2,8%ga mustahkamlandi — bu mintaqa va tarixiy devalvatsiya tendensiyasi uchun noodatiy holat. Mutaxassislar bunga bir nechta sabablarni ko‘rsatmoqda:
- Asosan oltin eksportidan tushgan daromadlarning keskin o‘sishi.
- Xususan bahor oylarida xorijdan rekord darajadagi pul o‘tkazmalari.
- Ichki bozorni qizitmaslik uchun valyuta tushumlarining Markaziy bank tomonidan sterilizatsiya qilinishi.
- Mo‘’tadil inflyatsiya (8,6%) va yuqori asosiy stavka (14%), bu so‘mdagi jamg‘armalarni foydali qiladi.
Shuningdek, milliy valyutaga bo‘lgan ishonchning ortishi aholining va omonatchilarning dollarga bo‘lgan talabini kamaytirmoqda.
🔥 Eron o‘zgarish ostonasida: Nega bu muhim?
Jahon sahnasida geosiyosiy beqarorlik kuchaymoqda. Uning asosiy nuqtalaridan biri — Eron. Bu yerda noroziliklar, ishonch inqirozi va xalqaro bosimlar fonida siyosiy tizimning o‘zgarishi tobora ko‘proq muhokama qilinmoqda.
Agar Tehronda o‘zgarishlar ro‘y bersa, nima bo‘ladi?
- Sanksiyalarning yumshatilishi yoki bekor qilinishi → neft va gaz eksportining oshishi.
- Neft va oltin narxlarining tushishi (barqarorlik sharoitida).
- Eron orqali Markaziy Osiyoga yangi transport yo‘laklarining ochilishi.
- Mintaqaga xorijiy investitsiyalarning kirib kelishi.
Bu jarayonlar O‘zbekistonda iqtisodiy shart-sharoitlar va valyuta oqimlarini tubdan o‘zgartirishi mumkin.
⚖️ Eron dollar kursiga qanday ta’sir qiladi?
📉 Neft narxining tushishi — O‘zbekiston uchun ijobiy
O‘zbekiston — yoqilg‘i import qiluvchi mamlakat. Neft arzonlashsa, valyutaviy xarajatlar kamayadi, to‘lov balansi yaxshilanadi. Bu esa so‘mni mustahkamlaydi va dollarga bo‘lgan bosimni kamaytiradi.
🛣️ Logistika yaxshilansa — valyuta tushumlari ortadi
Agar Eron chegaralarini ochsa va investitsiyalar oqimiga yo‘l qo‘ysa, Xitoy bilan Yevropa o‘rtasidagi yangi yuk yo‘nalishlari O‘zbekiston orqali o‘tishi mumkin. Bu esa tranzitdan valyuta tushumlarini oshiradi va infratuzilmaning rivojlanishini ta’minlaydi.
🪙 Oltin arzonlashsa — eksportga zarba
Yaqin Sharqdagi barqarorlik fonida oltin narxi tushishi mumkin. Bu O‘zbekistonning asosiy eksport mahsulotlaridan biridir. Narxlar tushsa, valyuta tushumlari kamayadi, bu esa so‘mga bosim qiladi.
⚠️ Shok ssenariy — vaqtincha vahima
Agar Eron rejimining almashinuvi tartibsizlik, zo‘ravonlik yoki xalqaro aralashuv bilan kechsa, bozorlar xavfsiz aktivlarga o‘tishga harakat qiladi. Dollar talabining oshishi fonida so‘m vaqtinchalik zaiflashishi mumkin.
📊 Ssenariy tahlili
| Erondagi ssenariy | So‘mga ta’siri | Izoh |
|---|---|---|
| Vakolatli hokimiyat almashuvi, sanksiyalar bekor qilinadi | ↗ mustahkamlanish | Arzon neft, yangi logistika yo‘nalishlari |
| Keskin to‘qnashuv, harbiy inqiroz | ↘ zaiflashish | USDga talab oshadi, kapital chiqishi |
| Hozirgi holat saqlanadi | ↔ neytral | Vaziyatda o‘zgarish bo‘lmaydi |
| Qo‘shimcha sanksiyalar + keskinlashuv | ↘ zaiflashish | Eksport va logistika cheklanishi |
🧭 Aholi nima qilishi kerak?
Qisqa muddatda:
- So‘mdagi jamg‘armalar baribir foydali (yillik 20%gacha stavkalar bilan).
- Shu bilan birga, tashqi xatarlarni inobatga olib, jamg‘armalarning bir qismini valyutada saqlash oqilona.
Uzoq muddatda:
- Geosiyosiy jarayonlarni diqqat bilan kuzatish: ayniqsa Eron, Turkiya, Rossiya va Xitoyda.
- Aktivlarni diversifikatsiya qilish: depozitlar, obligatsiyalar, ko‘pvalyutali portfellar.
- Faqat valyuta kursiga qarab emas, balki daromadlilik va likvidlikni ham inobatga olish.
📝 Xulosa
O‘zbekiston valyuta bozori faqat ichki makroiqtisodiy omillarga emas, balki tashqi geosiyosiy kuchlarga ham bog‘liq. Tehrondagi rejim o‘zgarishi Markaziy Osiyo uchun katta iqtisodiy imkoniyat ham, valyuta beqarorligi manbai ham bo‘lishi mumkin.
Hozircha so‘m ishonchli ko‘rinmoqda. Ammo dunyoda neft, oltin va yo‘llar to‘plarning ovozi bilan belgilanayotgan bir paytda, hatto kuchli valyuta ham tebranishdan qochib qutula olmaydi. Shuning uchun, bugungi dollar kursiga qarab, faqat iqtisodiy emas, balki geosiyosiy omillarni ham hisobga olish kerak.
📌 Diskleymer
Mazkur tahliliy material 2025 yil iyun holatiga ko‘ra ochiq iqtisodiy va geosiyosiy ma’lumotlar asosida tayyorlangan. U investitsiya bo‘yicha tavsiya yoki davlat organlarining rasmiy pozitsiyasi emas. Matn muallifi ushbu ma’lumotlar asosida qabul qilingan moliyaviy qarorlar uchun javobgar emas. Sarmoya bilan bog‘liq qarorlar qabul qilishda sertifikatlangan moliyaviy maslahatchilarga murojaat qilish tavsiya etiladi.